مدار عرفان

در این ره انبیا چون ساربانند                                        دلیل ورهنمای کاروانند

یعنی در راه مبدا ومعاد ونزول وعروج انبیا مثل ساربانند.وخصوصیت ایشان به حسب کمال ذاتی اطلاع برحقایق امور است وایشان ممدات وموانع راه حقیقت را یافته اند. همچنان که ساربان وظیفه نگاهبانی شتران را دارندو کاروان را به منزل می رسانند،انبیا نیز به ضبط ونگاهبانی نفوس خلایق از افراط وتفریط می نمایند وبه صراط المستقیم عدالت هدایت می فرمایند. بیان علت تشبیه انبیا به ساربان: دراصطلاحات صوفیه نفس انسانی را که مخالفت باهوی می نماید(بقره) وبعد از سلوک (بدنه)می دانند.بدنه شتری است که در عیدقربان در مکه ذبح می نمایند. هدایت حقیقی برکسانی میسر است که بدنه ی نفس را به تیغ مخالفت هواوموت اختیاری ذبح نموده باشند.

وجه ممتاز گشتن انبیا: اگرچه انسان مظهر اسم کلی الله است اما انسان کامل که انبیا واولیایند ممتاز گشته اند چون با تصفیه به مبدا رجوع کرده اند ودر پرتو تجلی احدیت از هستی موهوم خویش فانی شده وباقی بالله شده اند. در بین انبیا نیز تفاوت است،بعضی متحقق به اکثرصفات الهی شده اند وبعضی به اقل.در این میان آن فرد کامل مستعد که به حقیقت مظهرجامع اسماء الله است ومتحقق به جمیع صفات است حضرت ختم محمدی(صلوات الله علیه) است.وباقی انبیا مظهر اسم کلی الله ومظهر به بعضی صفاتند. نشاِه ی ختم محمدی من حیث الحقیقه سابق برجمیع انبیاست ومن حیث الصوره متاخر است.

وز ایشان سید ماگشته سالار                              همو اول هموآخر درین کار

ازمیان انبیا سید ما که حضرت رسالت محمدی(صلوات الله علیه)است مقدم ومقتدای خلایق است از انبیا وغیرهم.وجود مقدس ایشان در کار نبوت اول و آخراست. نبوت یعنی انبا به معنای خبردادن.نبی از ذات واسما وصفات الهی خبرمی دهد.خبردادن حقیقی بالذات از آن عقل کل است ووظیفه اش انبای بی واسطه به جانب نفس کل وبه واسطه به سوی نفوس جزویه است. نبوت عقل کل دایمی وذاتی است ونبوت مظاهر زایل وعرضی.(نه به این معنا که نبوت ازایشان زایل شود بلکه به این معنا که وجود مقام نبوت قائم به سایرانبیا نیست وتنها قائم به حضرت ختمی مرتبت است.)حقیقت محمدی عقل اول است وصورت محمدی صورتی است که عقل اول( روح اعظم) به تمامه در او ظاهرشده است وباقی انبیا مظهربعضی کمالات آن حضرتند. تعین اول (حقیقت محمدی)مظهرجامع اسم الله است ومجموع اسما وصفات تحت اسم الله مندرج است.والله اسم اعظم است والله اکبر گویای این مطلب است. انسان کامل نیز مظهر اسم الله است وبه حسب ذات ومرتبه برباقی مظاهرمقدم است.پس مراتب موجودات مظهر انسان کاملند. احد درمیم احمد گشت ظاهر درین دور اول آمد عین آخر احد اسم ذات است ومنتفی کننده ی تعدد اسما و تعینات است در میم احمد که تعین محمد(ص) است ظاهر گشته است. مظهرحقیقی احد،حقیقت احمد است وباقی مراتب موجودات مظهر حقیقت محمدی اند.به همین دلیل عرفا فرموده اند:حق را چنانچه در جمیع موجودات سریان است،انسان کامل نیز درجمیع موجودات سریان دارد.کامل کسی است که ازخودی خود فانی وباقی به بقای حق شده باشد. در دایره موجودات اول عقل کل است و آخر انسان است واول وآخر عین هم شد یعنی حقیقت عقل به صورت انسان کامل تمام ظاهر گشت. ودعوت ایشان ازاسمای متفرقه به اسم الله که جامع جمیع اسما میباشد،است.